تیتر داغ خبرها: «درآمد کلاهبرداری‌های کریپتو در سال ۲۰۲۱، نسبت به سال گذشته ۸۱ درصد رشد کرده است!» «رقم کلاهبرداری به بیش از ۷.۷ میلیارد دلار رسید!» «سال ۲۰۲۱، سال پروژه‌های کلاهبرداری ارزهای دیجیتال»
طی یک سال گذشته، این اخبار باعث شدند تا افراد پیش از هر گونه سرمایه‌گذاری روی ارزهای دیجیتال تحقیق کنند و به دنبال پاسخ سوالات خود بگردند؛ سوالاتی مانند:
- کاربرد این ارز دیجیتال چیست؟
- چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
- برای ارائه خدمات پلتفرم مناسبی دارد؟
- عرضه و تقاضای این ارز دیجیتال به چه صورت است؟
- آیا پتانسیل رشد دارد؟
- آیا سرمایه‌گذاران و تیم این پروژه درصدی از آن را در دست دارند؟
- و…
اگر چنین سوالاتی و مشابه آن‌ها در ذهن شما شکل گرفت، راه درستی را برای تحقیق و بررسی پروژه انتخاب کرده‌اید. پاسخ این سوالات بررسی اقتصاد توکنی یا همان توکنومیک پروژه است که به شما کمک می‌کند تا مدیریت ریسک خود را تجزیه و تحلیل کنید.
توکنومیک چیست؟ چه مواردی در اقتصاد توکنی یک پروژه اهمیت دارد؟ و ما باید دقیقا چه چیزی را بررسی کنیم؟ در ادامه مقاله همراه ما باشید تا به طور کامل این موضوع را بررسی کنیم.
توکنومیک (Tokenomics)
اقتصاد توکنی که در انگلیسی به آن Tokenomics گفته می‌شود، از دو بخش “Token” و “Economic” تشکیل شده است؛ توکنومیک اساسا به معنای مطالعه‌ی اقتصاد یک توکن، از کیفیت و عرضه تا رشد و تقاضای آن است. این واژه در لغت اقتصاد توکنی نیز معنی می‌شود.
توکن چیست؟
در دنیای ارزهای دیجیتال، دو کاربرد از عبارت “توکن” وجود دارد. به عنوان اولین کاربرد آن می‌توان گفت که این لغت برای هر ارز دیجیتال یا دارایی رمزنگاری شده استفاده می‌شود؛ به عبارتی ساده‌تر یک کاربرد گسترده از این اصطلاح است که بیت کوین، اتریوم و سایر دارایی‌های رمزنگاری شده را در بر می‌گیرد.
با گذشت زمان و بزرگ‌تر شدن دنیای رمزنگاری شده، اصطلاح توکن نیز رشد کرد؛ اکنون به دارایی‌های دیجیتالی که شبکه بلاک چین مستقل دارند مانند بیت کوین و اتریوم و… “کوین” می‌گویند و دارایی‌های دیجیتالی که بر بستر شبکه‌های بلاک چین سایر ارزهای دیجیتال توسعه می‌یابند “توکن” گفته می‌شوند.
انواع توکن
برای اینکه توکنومیک یا اقتصاد توکنی را بهتر متوجه شوید، لازم است انواع توکن را بشناسید. توکن‌ها بر اساس موارد مختلفی می‌توانند دسته‌بندی شوند.
۱. دو نوع اصلی: لایه ۱ و لایه ۲
لایه ۱ شامل توکن‌های بومی یک بلاک چین خاص هستند و در همان شبکه استفاده می‌شوند؛ مانند اتر (ETH) در شبکه اتریوم و BNB در بلاک چین بایننس.
توکن‌های لایه ۲ برای مقیاس‌پذیری برنامه‌های غیرمتمرکز در یک شبکه بلاک چین استفاده می‌شوند. به عنوان مثال OMG توکنی در لایه ۲ است، زیرا برای پروژه غیرمتمرکز OmiseGO در شبکه اتریوم، استفاده می‌شود.
۲. بر اساس کاربرد: توکن‌های امنیتی و کاربردی
توکن‌های امنیتی، به عنوان قراردادهای سرمایه‌گذاری محسوب می‌شوند. به عنوان نمونه‌ای از توکن‌های امنیتی، نحوه کار Siafunds در شبکه Sia را می‌توان معرفی کرد.
توکن‌های کاربردی یا Utility بیشتر شناخته شده هستند؛ این توکن‌ها تامین مالی یک شبکه را تضمین می‌کنند و معمولا از طریق ICO ارائه می‌شوند. به عنوان مثال توکن BAT یک توکن کاربردی است که به صورت ICO توزیع شد و اکنون در تبلیغات غیرمتمرکز در مرورگر Brave استفاده می‌شود.
۳. بر اساس محبوبیت: توکن‌های قابل تعویض و غیرقابل تعویض
توکن‌های قابل تعویض، قابل تکرار هستند و ارزش یکسانی دارند. مثلا یک BTC را می‌توانید با یک BTC دیگر جایگزین کنید زیرا ارزش یکسان دارند.
توکن‌های غیرقابل تعویض یا NFT ارزش یکسان ندارند و یک از آن‌ها منحصر به فرد هستند؛ یعنی نمی‌توان آن‌ها را تکرار کرد. این موضوع باعث می‌شود ارزش بیشتری نسبت به توکن‌های قابل تعویض داشته باشند. NFTها دارایی‌های توکن شده مانند تصاویر، آثار هنری، موسیقی و… هستند. به عنوان مثال مجموعه هنری Bored Ape Yacht Club یک مجموعه NFT است.
Tokenomics یا اقتصاد توکنی چیست؟
مطالعه توکن‌ها، نحوه کارکرد آن‌ها، اهداف و کارایی و در کل عواملی که قبل از سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال باید در نظر گرفته شوند، توکنومیک یک پروژه گفته می‌شود. به عبارت ساده‌تر، اقتصاد توکنی هر چیزی است که می‌تواند بر ارزش یک توکن تاثیر بگذارد؛ حتی خود توکن.
فاکتورهای مهم اقتصاد توکنی
قیمت یک توکن بر اساس عوامل مختلفی تعیین می‌شود که بهتر است قبل از سرمایه‌گذاری این عوامل را در نظر بگیرید و حتما بررسی کنید.
۱. عرضه کل و ارزش بازار (Total Supply and Market Cap)
یکی از موارد مهم در تعیین ارزش یک توکن و اقتصاد توکنی آن، عرضه کل است. معمولا توکن‌هایی که عرضه محدودی دارند، ممکن است در آینده ارزش بیشتری داشته باشند؛ زیرا عرضه کم باعث افزایش تقاضا می‌شود که در نتیجه به افزایش قیمت منجر خواهد شد.
اگر عرضه نامحدود باشد، ممکن است قیمت و ارزش آن کوین زیاد افزایش پیدا نکند. به عنوان مثال بیت کوین دارای ۲۱ میلیون واحد است که محدودیت عرضه را نشان می‌دهد، اما در مقابل دوج کوین عرضه نامحدود دارد که باعث شده تا ارزش نسبتا زیادی هم نداشته باشد.
عرضه یک ارز دیجیتال با ارزش بازار آن ارتباط قوی دارد؛ محاسبه آن به صورت زیر است:
ارزش بازار = کل عرضه در گردش * قیمت فعلی توکن
ارزش بازار پتانسیل رشد توکن‌ها را برای ما مشخص می‌کند. بیایید با مثالی این موضوع را ساده‌تر کنیم: اکنون قیمت دوج کوین ۰.۰۸ دلار است و در جایگاه هشتم بازار قرار دارد. قیمت توکن YFI حدود ۶,۵۷۳.۹۴ دلار است اما در جایگاه ۱۱۱ام در سایت کوین مارکت کپ قرار دارد.
برای یافتن پتانسیل رشد کافی است ابتدا میزان عرضه این توکن‌ها را بیابیم:
عرضه کل دوج کوین: حدود ۱۳۲ میلیارد
عرضه کل YFI: حدود ۳۶,۰۰۰ واحد
این موضوع به ما نشان می‌دهد که عرضه توکن YFI محدود است و دوج کوین عرضه‌ایی نامحدود دارد. حال با ضرب این اعداد ارزش بازار دوج کوین برابر ۱۰ میلیارد و ارزش بازار YFI برابر با ۲۳۶ میلیون است.
علی‌رغم قیمت بالاتر توکن YFI نسبت به دوج کوین، با توجه به ارزش بازار آن‌ها متوجه می‌شویم که پتانسیل رشد بیشتری دارد.
اگر شرایط را یکسان در نظر بگیریم دوج کوین برای دوبرابر شدن ارزش نیاز به ۱۰ میلیارد سرمایه و YFI به ۲۳۶ میلیون سرمایه دارد؛ در نهایت پتانسیل رشد توکن YFI بیشتر از دوج کوین است.
۲. تخصیص و توزیع (Allocation and Distribution)
پیش از اینکه یک ارز دیجیتال توسعه و راه‌اندازی شود، تخصیص توکن می‌تواند از طریق تخصیص منصفانه یا پیش‌استخراج انجام شود.
تخصیص منصفانه، تخصیص یک ارز دیجیتال به روشی سازمان یافته پس از انتشار است؛ یعنی توکن‌ها از طریق ماینینگ با توجه قدرت محاسباتی نودها در شبکه بلاک چین تخصیص داده می‌شوند.
از طرفی دیگر، پیش‌استخراج به معنای تخصیص ارز دیجیتال پیش از راه‌اندازی آن است؛ این کار از طریق ICO انجام می‌شود که بودجه را برای توسعه ارز دیجیتال تضمین می‌کند.
این دو مدل بر نحوه توزیع توکن‌ها می‌تواند تاثیر زیادی داشته باشد. اگر یک توکن منصفانه تخصیص داده شود، توزیع روی نودهایی با قدرت هش بالاتر متمرکز می‌شود، زیرا آن‌ها توکن بیشتری استخراج می‌کنند. این موضوع منصفانه تلقی می‌شود زیرا افرادی که استخراج می‌کنند، منابع سخت‌افزاری خود را در اختیار شبکه قرار داده‌اند و به نسبت افرادی که کمتر سرمایه‌گذاری می‌کنند باید پاداش بیشتری بگیرند.
اگر تخصیص یک ارز دیجیتال به صورت پیش‌استخراج (Premining) باشد، توکن‌ها فروخته شده از طریق ICO به سرمایه‌گذاران نهادی و تیم پشت ارز دیجیتال فروخته می‌شود و معمولا سرمایه‌گذاران خرد در این مدل کمتر دیده می‌شوند. از این رو، زمانی که سرمایه‌گذاران سهم بیشتری داشته باشند، یعنی توزیع توکن به خوبی صورت نگرفته و ممکن است این سرمایه‌گذاران با فروش کامل توکن‌های خود باعث پامپ و دامپ این ارز دیجیتال شوند.
۳. سرمایه‌گذاری اولیه و تورم (Vesting and Inflation)
هنگامی که یک توکن از پیش‌استخراج شده باشد، افرادی که از آن استفاده می‌کنند می‌توانند تصمیم بگیرند تا عرضه در گردش را قفل و آن‌ها را در طول زمان آزاد کنند. این موضوع به سرمایه‌گذاران خرد اطمینان می‌دهد که سرمایه‌گذاران نهادی باعث به وجود آمدن فومو و فاد نمی‌شوند و بازار نامتعادل نخواهد شد. البته مهم است که انتشار توکن‌های قفل شده منطقی باشد و توزیع در مقادیر کم و در طول سال‌ها انجام شود.
تورم‌زا بودن یا کاهنده تورم یک توکن، به تغییر ارزش توکن‌های موجود پس از انتشار تعداد زیادی توکن در یک زمان اشاره دارد که در اقتصاد توکنی نیز اهمیت دارد؛ اگر توکن‌های زیادی عرضه شود یا عرضه نامحدود داشته باشد، به این معنا است که توکن تورم‌زا است و زمانی که تورم رخ دهد، کاهش قیمت اتفاق می‌افتد.
به عبارتی ساده‌تر، افزایش عرضه، باعث کاهش تقاضا و در نتیجه کاهش قیمت می‌شود. از سوی دیگر، توکن‌هایی که کاهش‌دهنده تورم هستند، عرضه محدودی دارند که یعنی کاهش عرضه باعث افزایش تقاضا و در نهایت افزایش ارزش توکن می‌شود.
۴. استکینگ و کاربرد (Staking and Utility)
استکینگ ارز دیجیتال فرایند قفل کردن دارایی در یک دوره زمانی خاص به منظور دریافت درآمد غیرفعال یا پاداش شبکه است. مشکل استکینگ این است که توکن‌های قفل شده را تا پایان زمان Staking نمی‌توان برداشت کرد؛ حال اگر تعداد این توکن‌ها زیاد باشد، عرضه این ارز دیجیتال در طول این دوره محدود می‌شود که بر قیمت آن تاثیرگذار خواهد بود.
کاربرد توکن‌ها چیزی است که باعث می‌شود معامله‌گران و سرمایه‌گذاران، توکن را بیشتر خریداری کنند و در نتیجه افزایش تقاضا برابر با افزایش ارزش می‌شود؛ این موضوع نیز یکی از فاکتورهای مهم در اقتصاد توکنی یک ارز دیجیتال است.
بررسی توکنومیک بیت کوین و اتریوم
بیت کوین و اتریوم با توجه به ارزش بازار، دو ارز دیجیتال بزرگ محسوب می‌شوند؛ بیایید اقتصاد توکنی آن‌ها را به کمک وبسایت coinmarketcap.com بررسی کنیم و تفاوت‌ها را بیابیم.
توکنومیک بیت کوین در سایت کوین مارکت کپ:
توکنومیک اتریوم در سایت کوین مارکت کپ:
عرضه کل
بیت کوین دارای ۲۱ میلیون واحد BTC است و عرضه‌ی محدود دارد، اما اتریوم دارای عرضه نامحدود است.
ارزش بازار
ارزش بازار بیت کوین در هنگام نگارش این مقاله حدود ۳۲۳ میلیارد دلار و ارزش بازار اتریوم ۱۵۲ میلیارد دلار است. هر دو این ارزهای دیجیتال ارزش بازار بالایی دارند که نشان می‌دهد پتانسیل رشد آن‌ها چیزی نیست که ارزش بازار آن‌ها زیر ۱ میلیارد دلار بود.
تخصیص
BTC و ETH به صورت منصفانه تخصیص داده شدند. بیت کوین در حال حاضر استخراج می‌شود و اتریوم با آپدیت جدید بر اساس اثبات سهام کار می‌کند.
توزیع
حدود ۳۲درصد از عرضه کل در گردش بیت کوین در دست ۱۰۰ سرمایه‌گذار بزرگ است و ۳۳درصد از عرضه کل در گردش اتریوم در دست ۳۷۶ سرمایه‌گذار است.
سرمایه‌گذاری اولیه
از آنجایی بیت کوین به صورت منصفانه راه‌اندازی شد، به سرمایه‌گذاری اولیه نداشت، اما اتریوم یک فرایند سرمایه‌گذاری اولیه داشت.
تورم
با توجه به عرضه محدود بیت کوین، می‌توان گفت که کاهش‌دهنده تروم است و با عرضه کم قیمت آن افزایش می‌یابد، اما اتریوم به دلیل عرضه نامحدود، ممکن است تورمی شود.
استکینگ
استکینگ در بلاک چین‌هایی با الگوریتم Proof-of-Stake امکان‌پذیر است؛ بیت کوین را نمی‌توان استیک کرد زیرا بر اساس PoW کار می‌کند، اما اتریوم را می‌توانیم استیک کنیم.
کاربرد
کاربرد و سودمندی بیت کوین در ارزش آن است و به عنوان طلای دیجیتال شناخته می‌شود؛ با این حال اتریوم از نظر کاربرد بسیار متفاوت است و در شبکه اتریوم به افراد اجازه می‌دهد خدمات غیرمتمرکز را به با درخواست هزینه گس اجرا کنند. خدمات بیشتر = هزینه گس بیشتر، هزینه گس بیشتر = ارزش بازار بیشتر.
تیم
یکی از موارد جالب موفقیت بیت کوین، بنیانگذار ناشناس آن با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو است که این موضوع در مورد اتریوم، اهداف و کاریزمای ویتالیک بوترین، پله‌ای برای ایجاد اعتبار بود.
نتیجه‌گیری
اقتصاد توکنی مربوط به یک توکن است که قبل از سرمایه‌گذاری باید به آن توجه کنید؛ در توکنومیک عواملی مانند عرضه کل، ارزش بازار، کاربرد، توزیع و تخصیص توکن و… را باید به دقت مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید تا یک سرمایه‌گذاری موفق داشته باشید.
